Eντουάρντ Στρελτσόφ : ο ποδοσφαιριστής που κατάφερε να γυρίσει από το κρύο

Υπήρξε ο Τζορτζ Μπεστ της Σοβιετικής Ένωσης μόνο που είχε τραγικότερη μοίρα. Όπως ο Μπεστ, δεν έπαιξε ποτέ σε τελικά Παγκοσμίου Κυπέλλου αν και υπήρξε μια πρόωρη ποδοσφαιρική ιδιοφυΐα σαν τον Πελέ –ένα παρατσούκλι του ήταν ο Ρώσος Πελέ. Αλλά, για να είμαστε ακριβείς, ο Εντουάρντ Στρελτσόφ ήταν Σοβιετικός. Γεννήθηκε το 1937, μεσουράνησε την ταραγμένη δεκαετία του ΄50 και πέθανε λίγο πριν πάψει να υπάρχει η Ε.Σ.ΣΔ.

1950: η Γερμανία χωρίζεται σε δυο κράτη, η Σοβιετική Ένωση αποκτά τα πρώτα της ατομικά όπλα κι επουλώνει τις πληγές της υπό την πολύ πατρική προστασία του Στάλιν. Το ποδόσφαιρο συνεχίζεται κανονικά: δυο ομάδες της Μόσχας μονοπωλούν τους τίτλους, η Ντιναμό, η ομάδα της αστυνομίας, και η ΤσεΝτεΚα, μετέπειτα ΤΣΣΚΑ, η ομάδα του Κόκκινου Στρατού. Ο 13χρονος γιος μιας μεταλλεργάτριας εντυπωσιάζει τον προπονητή της Τορπέντο Μόσχας, της ομάδας της αυτοκινητοβιομηχανίας ΖΙΣ (αρχικά που σημαίνουν: Εργοστάσιο Στάλιν).

Σε δυο χρόνια, ο Εντουάρντ, το παιδί-θαύμα, θα παίζει στην πρώτη ομάδα της Τορπέντο, σε τρία και πριν κλείσει τα 17, θα γίνει ο νεαρότερος σκόρερ του σοβιετικού πρωταθλήματος, σε τέσσερα θα κληθεί στην Εθνική, η οποία, μετά την οδυνηρή ήττα από τη Γιουγκοσλαβία στους Ολυμπιακούς του Ελσίνκι το 1952 («Τίτο-Στάλιν 3-1» έγραψαν οι εφημερίδες), βρισκόταν σε πλήρη αναδιοργάνωση –όπως βρισκόταν και η χώρα μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953.

Ο Στρελτσόφ είχε τα χαρακτηριστικά του μοντέρνου σεντερφόρ: ψηλός, δυνατός, τεχνικός, έξυπνος, καλός και με τα δυο πόδια, με αδυναμία στα τακουνάκια –κίνηση που στα ρώσικα τώρα λέγεται  «στρελτσόφ»–, δεινός σκόρερ αλλά και με πολύ καλά στατιστικά στις ασίστ. Λίγο πριν τα 18 του θα αναδειχθεί πρώτος σκόρερ στο πρωτάθλημα και θα παίξει το πρώτο του ματς με τη Εθνική: τρία γκολ, τρεις ασίστ: Σουηδία-Στρελτσόφ 0-6. Ο Σουηδός προπονητής θα πει: «Εμείς θα περιμένουμε πεντακόσια χρόνια για να δούμε τέτοιον παίκτη» –θα περιμένουν είκοσι έξι.

1956: Ο Νικίτα Χρουστσόφ επικρατεί στον αγώνα διαδοχής του Στάλιν και καταγγέλει την πολιτική του προκατόχου του στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Αρχίζει η αποσταλινοποίηση: η αυτοκινητοβιομχανία ΖΙΣ μετονομάζεται σε ΖΙΛ. Η Ε.Σ.Σ.Δ., με αστέρια τον Λεβ Γιασίν και το επιθετικό δίδυμο της Τορπέντο, Στρελτσόφ και Βαλεντίν Ιβανόφ, είναι από τα αουτσάιντερ για το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς της Μελβούρνης.

Στα ημιτελικά αντιμετωπίζουν τη Βουλγαρία. Φτάνουν στην παράταση με εννιά παίκτες, καθώς δεν επιτρέπονται οι αλλαγές και έχουν τραυματιστεί ο Ιβανόφ και ο Βαντίμ Τισένκο. Ο Ιβάν Κόλεφ θα κάνει το 1-0 για τη Βουλγαρία στο 95΄. Η κατάσταση μοιάζει απελπιστική για όλους εκτός από τον Στρελτσόφ που ισοφαρίζει στο 112΄ και δίνει ασίστ στον Μπόρις Τατούσιν στο 116΄: θρίαμβος! Κι όμως, ο ήρωας του ημιτελικού θα παρακολουθήσει τον τελικό και τη νίκη της Ε.Σ.Σ.Δ. από τον πάγκο (ο προπονητής Γκαμπριίλ Κατσάλιν θα προτιμήσει το επιθετικό δίδυμο της Σπαρτάκ) και θα χειροκροτήσει, σαν απλός θεατής, τους συμπαίκτες του με το χρυσό μετάλλιο στο στήθος –τότε οι αναπληρωματικοί δεν δικαιούνταν μετάλλιο. Ο αντικαταστάτης του, ο Νικίτα Σιμόνιαν, θα θελήσει να του προσφέρει το δικό του. Ο 19χρονος Στρελτσόφ θα απαντήσει κάτι που έμοιαζε απόλυτα λογικό: «Δεν πειράζει, θα κερδίσω πολλά χρυσά μετάλλια στο μέλλον».

Το 1957, ο Στρελτσόφ είναι 20 μόλις χρονών και έχει τον κόσμο στα πόδια του: σκοράρει ασταμάτητα (31 γκολ σε 22 ματς από τις 21 Ιουλίου ως τις 26 Οκτωβρίου), αναδεικνύεται καλύτερος παίκτης του πρωταθλήματος, έβδομος στην ψηφοφορία για την ευρωπαϊκή Χρυσή Μπάλα, βάζει ένα γκολ και κάνει την ασίστ για το 2-0 στο μπαράζ με την Πολωνία που δίνει τη πρόκριση στα τελικά του Μουντιάλ. Αρνείται επανειλημμένα να μεταγραφεί στις κατεξοχήν καθεστωτικές ομάδες, την ΤΣΣΚΑ και την Ντιναμό, γλεντάει τη ζωή του όσο μπορεί πιο πολύ, πίνει, καπνίζει, είναι ομορφόπαιδο κι έχει φοβερή επιτυχία στις γυναίκες.

Η Εκατερίνα Φούρτσεβα ήταν η ισχυρότερη γυναίκα της Ε.Σ.Σ.Δ. Πρώην ερωμένη του Χρουστσόφ, πρώτη γυναίκα μέλος του Πολιτμπιρό μετά το 1919, αφεντικό του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Μόσχα. Την εποχή που μεσουρανεί ο Στρελτσόφ, έχει σημαντική επιρροή στην ΚαΓκεΜπε –λέγεται ότι με δική της πρωτοβουλία έγιναν οι προσπάθειες να στρατολογηθεί από τις  μυστικές υπηρεσίες ο Λι Χάρβει Όσβαλντ, βασικός ύποπτος για τη δολοφονία του Κένεντι. Η μονάκριβη, 16χρονη κόρη της, Σβετλάνα, είναι μια από τις κατακτήσεις του σταρ της Τορπέντο. Όταν η Εκατερίνα τον ενημερώνει για τα σχέδιά της να τους παντρέψει, εκείνος αρνείται, λέει ότι είναι αρραβωνιασμένος και εκμυστηρεύεται σε φίλους του ότι προτιμάει να κρεμαστεί παρά να παντρευτεί «αυτό το μπάζο». Λίγες εβδομάδες μετά παντρεύεται κρυφά –θα του καταλογιστεί αργότερα ότι το έκανε «πριν από ένα κρίσιμο φιλικό με τη Ρουμανία, γεγονός που δείχνει πόσο ατελής είναι η διαδικασία διαφώτισης στην Τορπέντο». Τα αρχεία του ΚΚΣΕ αποκαλύπτουν ότι το καθεστώς φοβόταν ότι ο παίκτης θα αυτομολούσε στη Δύση με την πρώτη ευκαιρία: «Ακούστηκε να λέει πως πάντα στενοχωριέται όταν γυρίζει μετά από περιοδείες στο εξωτερικό».

Η πτώση του ειδώλου έχει δρομολογηθεί. Η Komsomolskaya Pravda, το επίσημο όργανο της Κομμουνιστικής Νεολαίας, δημοσιεύει ένα άρθρο: «Η πλάνη των ειδώλων». Στόχος ο Στρελτσόφ: απαριθμούνται όλες οι κραιπάλες, οι δημόσιοι τσακωμοί κλπ. Συνοδεύεται από γράμματα μελών του προλεταριάτου που τον παρουσιάζουν ως ενσάρκωση όλων των δεινών της δυτικής διαφθοράς. Τον Ιανουάριο του ΄58 φυλακίζεται για τρεις μέρες μετά από έναν τσαμπουκά εναντίον αστυνομικών. Του επιτρέπουν να επιστρέψει στην Εθνική μόνο αφού κάνει τη δημόσια αυτοκριτική του.

Αυτά όμως δεν είναι τίποτε μπροστά σε όσα ακολουθούν. Δυο μέρες πριν την ανάχωρησή του για το Παγκόσμιο Κύπελλο της Σουηδίας, συλλαμβάνεται στο προπονητικό κέντρο. Κατηγορία: την προηγούμενη νύχτα, σε ένα πάρτι, βίασε τη Μαρίνα Λεμπέντεβα, κόρη ενός συνταγματάρχη του Κόκκινου Στρατού. 100.000 εργάτες της ΖΙΛ κατεβαίνουν στον δρόμο για να υπερασπιστούν την αθωότητά του κι ο ομοσπονδιακός προπονητής Κατσάλιν προσπαθεί να κινητοποιήσει τις υψηλές του γνωριμίες στο Κόμμα, ώστε να μην στερηθεί τον καλύτερό του παίκτη. Ματαιοπονεί: τον αφήνουν να καταλάβει πως οι διαταγές έρχονται από πολύ ψηλά, από τον ίδιο τον Χρουστσόφ. Ζητούν από τον Στρελτσόφ να αναγνωρίσει το έγκλημά του, με την υπόσχεση ότι θα τον αφήσουν να παίξει στο Παγκόσμιο Κύπελλο. Υπογράφει την ομολογία, η οποία θα αποτελέσει τη βάση του κατηγορητηρίου –παραδόξως, κανείς από τους παρόντες δεν θυμόταν τι έγινε εκείνο το βράδυ, όπως και κανείς δεν ξέρει με σιγουριά ακόμη και σήμερα: κάποιοι λένε ότι ο δράστης του βιασμού ήταν άλλος, κάποιοι ότι δεν υπήρξε βιασμός, κι οι θεωρίες συνωμοσίας δεν λείπουν.

Την ημέρα των 21^ων του γενεθλίων καταδικάζεται σε 12 χρόνια εκτοπισμό σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Η γυναίκα του ζητά διαζύγιο, το όνομά του σβήνεται από τα αθλητικά αρχεία, του αφαιρούνται όλες οι διακρίσεις, ακόμη και πολλά γκολ του αποδίδονται σε άλλους. Ποτέ δεν θα μάθουμε τι θα γινόταν αν έπαιζε στο Παγκόσμιο Κύπελλο Η Ε.Σ.Σ.Δ, πάντως, χάνει στα προημιτελικά 2-0 από η Σουηδία. Ενώ περίμενε φυλακισμένος τη δίκη του, ένα νέο άστρο φωτίζει το παγκόσμιο ποδοσφαιρικό στερέωμα: ο 17χρονος Πελέ σηκώνει το πρώτο του παγκόσμιο τρόπαιο.

Στο γκούλαγκ θα καταλάβει πως η καταδίκη του δεν πρόκειται να ανακληθεί. Θα αντιμετωπίσει την οργανωμένη εχθρότητα άλλων κρατουμένων –πολύ γρήγορα θα μπλεχτεί σε καυγά και θα μείνει στο νοσοκομείο για πολλές εβδομάδες. Θα μεταφερθεί σε άλλο στρατόπεδο, θα προσαρμοστεί, θα επιδείξει καλή διαγωγή. Θα ελευθερωθεί μετά από πέντε χρόνια, το 1963. Θα είναι πιο βαρύς, με λιγότερα μαλλιά, θα μοιάζει μεγαλύτερος από τα 26 του χρόνια.

Εδώ θα αρχίσει, ίσως, η πραγματική εποποιία του. Καθώς είναι ακόμη ισόβια τιμωρημένος, δεν μπορεί να παίξει μπάλα σε ομάδα υψηλής κατηγορίας. Παίζει στο πρωτάθλημα εργοστασίων με την ομάδα της ΖΙΛ, όπου δουλεύει εργάτης. Οι θαυμαστές του δεν τον έχουν ξεχάσει και συρρέουν στα περιφερειακά γήπεδα να τον δουν. Μερικές φορές, η πίεση της εξέδρας είναι τέτοια, που τον βάζουν και παίζει παράνομα με τη δεύτερη ομάδα της Τορπέντο. Ένα ψήφισμα εκατό εργατών φτάνει στα γραφεία του Γραμματέα του ΚΚΣΕ, Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Ζητούν να αρθεί η τιμωρία του. Ο Μπρέζνιεφ εισηγείται θετικά, ο Χρουστσόφ αρνείται.

1964: Ο Χρουστσόφ ανατρέπεται. Την επόμενη χρονιά, ο διάδοχός του, Μπρέζνιεφ επιτρέπει επιτέλους στον Στρελτσόφ να ξαναγυρίσει στην Τορπέντο. Λάμπει ξανά, σαν να μην έλειψε ποτέ, σαν να μην έχει πίσω του πέντε χρόνια καταναγκαστικά έργα και οχτώ χρόνια αποχή από το ποδόσφαιρο υψηλού επιπέδου. Βάζει 12 γκολ, η Τορπέντο κάνει μόνο δυο ήττες και βγαίνει πρωταθλήτρια. Τον ξανακαλούν στην Εθνική λίγο πριν το Παγκόσμιο Κύπελλο του ΄66. Η βίζα για να ταξιδέψει στο εξωτερικό θα του δοθεί τρεις μήνες μετά το τέλος των αγώνων –η Ε.Σ.Σ.Δ. θα τερματίσει τέταρτη. To 1967 κερδίζει, όπως πριν από δέκα χρόνια, τον τίτλο του καλύτερου Σοβιετικού ποδοσφαιριστή. Τον ξανακερδίζει και την επόμενη χρονιά, όταν η Τορπέντο στέφεται Κυπελλούχος. Το 1970, κι ενώ οι θαυμαστές του κρατούν μια κρυφή ελπίδα μήπως και καταφέρει αυτή τη φορά να παίξει στο Παγκόσμιο Κύπελλο, παθαίνει ρήξη αχίλλειου τένοντα και τερματίζει την καριέρα του, μόλις στα 33.

Θα πεθάνει το 1990 από καρκίνο στον οισοφάγο. Η αρρώστια του ίσως να συνδέεται με ένα φιλικό ματς που έδωσε στο Τσερνομπίλ υπέρ των θυμάτων, λίγους μήνες μετά το πυρηνικό ατύχημα. Το όνομά του δόθηκε στο στάδιο της Τορπέντο το 1996. Ένα άγαλμα του, με τη φανέλα με το Τ στο στήθος, τοποθετήθηκε έξω από το Ολυμπιακό Στάδιο Λουζνίκι της Μόσχας. Το 2006, η Ρωσική Ολυμπιακή Επιτροπή έδωσε στην οικογένειά του το χρυσό μετάλλιο που του χρωστούσε η ιστορία, πενήντα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς της Μελβούρνης.