Ανάθεμά σε Χάρυ Κλιν

Στη χώρα που γέννησε τη σάτιρα, η επιθεώρηση μεγαλούργησε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Σπουδαίοι συγγραφείς και θεατράνθρωποι σατίρισαν καταστάσεις, πολιτικές, νοοτροπίες, κυβερνήσεις, με τον πιο αμείλικτο τρόπο χωρίς να χρειαστεί να βρίσουν ποτέ τους. Οι ατάκες τους πονούσαν πιο πολύ κι από μαστίγωμα, έτσουζαν πιο απάνθρωπα κι από χοντρό αλάτι σε ανοιχτή πληγή. Γιατί τελικά αυτό ήταν το νόημα της επιθεώρησης. Να κρίνει, να επικρίνει και να κατακρίνει αν χρειαζόταν, βάζοντας μπροστά την τέχνη, τον ορθό λόγο και την φαντασία, ξεκινώντας απ την θεμελιώδη παραδοχή πως το κοινό μπορεί να καταλάβει τα πάντα, αρκεί εσύ να το σέβεσαι. Και πως τελικά, κάτι που σου προσφέρεται μασημένο, δεν έχει την αξία της «ζωντανής» και φρέσκιας τροφής.

Ο μακαρίτης ο πατέρας μου είχε μανία με την επιθεώρηση. Ισως γιατί τα πρώτα του ερωτικά σκιρτήματα τα ένιωσε μαθητής μέσα στο θέατρο για κάποια σταρλετίτσα της εποχής.

Ξεροστάλιαζε υπομονετικά έξω απ το θέατρο περιμένοντάς την να βγει μετά την παράσταση μόνο και μόνο για να την δει και να κλειδώσει μέσα του λίγες απ τις ιδιωτικές στιγμές της, τις πιο αληθινές όπως πίστευε. Ισως για να υποκλέψει και κάποιο βλέμμα της ή ένα χαμόγελο.

Τα χρόνια πέρασαν, το σχολείο τέλειωσε, ο πατέρας μου τράβηξε το δρόμο του και η σταρλετίτσα τον δικό της, αλλά η αγάπη για το θέατρο δεν έσβησε ποτέ.

Τα παλιά τα χρόνια, πριν την κατοχή, το ραδιόφωνο έπαιζε αυτούσιες θεατρικές παραστάσεις. Και ο πατέρας μου καθόταν τα βράδια με τις ώρες και τις αντέγραφε στα καρούλια του μαγνητοφώνου του. Ηταν σαν να λέμε το βίντεο και το DVD recorder της εποχής, μόνο που δεν υπήρχε εικόνα αλλά μοναχά ήχος. Την εικόνα έπρεπε να την φανταστείς εσύ, αλλά και ο ήχος έφτανε και περίσσευε αφού ο λόγος ήταν κυρίαρχος.

Οι πομπίνες έπαιζαν και ξαναέπαιζαν τις επιθεωρήσεις και μ αυτό τον τρόπο εντυπώθηκαν στη μνήμη του πατέρα μου που μπορούσε πιά να τις απαγγέλει σχεδόν αυτούσιες μετά από πολλά πολλά χρόνια, ακόμα κι όταν η ταινία είχε πιά απομαγνητιστεί.

Μεγάλωσα ακούγοντας οπερέτες και θεατρικές ατάκες απ τον πατέρα μου. Κι όταν κάποια πράγματα τα ακούς και τα μαθαίνεις μικρός δεν τα ξεχνάς ποτέ, γίνονται … μητρώα συστήματος και σε συντροφεύουν σε ολόκληρη τη ζωή σου.

Ετσι καταφέρνω να θυμάμαι ακόμα και σήμερα κομμάτια από επιθεωρήσεις της δεκαετίας του 20 και του 30 και δυστυχώς, αναπόφευκτα, να τις συγκρίνω με τις σημερινές αντίστοιχες.

Θα σας διηγηθώ λοιπόν μια μικρή ατάκα που αφορά ένα σκάνδαλο οδοποιϊας ενός υπουργού του Ελευθερίου Βενιζέλου (Γαλόπουλος λεγόταν για την ιστορία).

Περπατούν λοιπόν δύο τουρίστες στο δρόμο και συναντούν διάφορα πράγματα που αφορούν την Ελλάδα της εποχής.

Εν προκειμένω, συναντούν δύο κομματάκια ασφάλτου.

Λέει λοιπόν ο ένας

– Να και της οδοποιϊας δυό πλακάκια ξεχασθέντα

υπό πλήθος μεσαζόντων και υπουργόν παραιτηθέντα

που απορρίψαντες τα μαύρα της ασφάλτου πετραδάκια

τα εβάλανε στο φούρνο και τα έκαμαν «πλακάκια»

Χρειαζόταν να πουν κάτι άλλο; Δεν νομίζω. Τα είχαν πει όλα με δύο στίχους, χωρίς μπινελίκια και γαμοσταυρίδια. Ο κόσμος καταλάβαινε, γελούσε και χειροκροτούσε.

Αργότερα, τα χρόνια δυσκόλεψαν πιο πολύ. Ηρθαν δικτατορίες που περνούσαν τις λέξεις από κοσκίνισμα και έκοβαν και έραβαν ανάλογα με ό,τι θεωρούσαν ότι βλάπτει τα συμφέροντα και την εικόνα τους.

Το θέατρο χρειάστηκε κι αυτό να γίνει ακόμα πιο «έμμεσο», όμως τα νοήματα και τα μηνύματα παρέμειναν δυνατά την ίδια στιγμή που ο λόγος έπαιζε κρυφτούλι με τους τύπους της λογοκρισίας.

Για να σας φέρω σε κάτι πιο πρόσφατο και ενδεχομένως πιο οικείο σας, η σειρά «Εκείνος κι Εκείνος» με τον Βασίλη Διαμαντόπουλο και τον Γιώργο Μιχαλακόπουλο παίχτηκε στην ασπρόμαυρη ελληνική τηλεόραση στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, δηλαδή μέσα στη χούντα!

Μια σειρά που κατάγγελνε το καθεστώς μέσα απ την τηλεόρασή ΤΟΥ χωρίς εκείνο να μπορεί να την «κόψει», γιατί τυπικά δεν έδινε αφορμές. Ο κόσμος καταλάβαινε. Ο κόσμος καταλαβαίνει. Και τότε και τώρα και πάντα. Οσοι λένε πως ο κόσμος δεν καταλαβαίνει πιά, είναι εκείνοι που δεν θέλουν να προσπαθήσουν περισσότερο, να κάνουν τη δική τους ζωή πιο δύσκολη για να του δώσουν τέχνη κι όχι σκουπίδια. Κι αν ο κόσμος σήμερα αποδέχεται τα σκουπίδια, το κάνει γιατί πιά δεν έχει με τι να συγκρίνει, ή για να μην γίνομαι άδικος τα σκουπίδια έχουν πνίξει και τις λίγες καλές προσπάθειες.

Τα χρόνια πέρασαν, η χούντα έπεσε, αλλά τι τραγική ειρωνεία, μαζί της έπεσε και το επίπεδο της σάτιρας. Κάποιοι εξέλαβαν την ελευθερία σαν ευκολία.

Τα σκάνδαλα σήμερα δεν περιγράφονται με «μεταφορικά» δίστιχα και τρίστιχα, αλλά με μπινελίκια και βωμολοχίες. Ο κόσμος πιά δεν γελάει. Χαχανίζει. Δεν γίνεται καλύτερος, απλά εκτονώνεται.

Ο κόσμος πιά δεν χρειάζεται να σκεφτεί. Το μόνο που πρέπει να λειτουργεί είναι το ένστικτο. Ο κόσμος βρίζει πιά πολύ. Αλλά τι παράξενο; Αντιδρά ουσιαστικά πολύ λιγότερο απ ότι παλιά. Θαρρείς και όλη του η ενέργεια εξαντλείται σε ένα μπινελίκι ή μια μούτζα.

Η μεγαλύτερη ανελευθερία που βιώνουμε σήμερα δεν είναι ο παλιός φόβος του χωροφύλακα, είναι ότι το σύστημα μας στερεί τον πολιτισμό που μας αξίζει και που τον έχουμε ανάγκη για να ζήσουμε και να υπάρχουμε σαν λογικά όντα.

Κάποιοι, ίσως άθελά τους, υπήρξαν πρωτεργάτες αυτής της λαίλαπας.

Για σας όμως, αγαπημένοι μου φίλοι, αξίζει ένα καλύτερο τέλος

Είναι μερικά λόγια του Ιάκωβου Καμπανέλη, με αφορμή τις παραστάσεις του «Μεγάλου μας Τσίρκου» το καλοκαίρι του 1973 στο Θέατρο «Αθήναιον»

Και μ αυτή την εντός – εκτός θέματος φλυαρία μου σας χαιρετώ και σας εύχομαι να έχετε πάντα στη ζωή σας το οξυγόνο που σας χρειάζεται για να ζείτε τη ζωή που ονειρεύεστε