Ο γύρος του κόσμου με ένα σομπρέρο

Το ποδόσφαιρο στα χρόνια του ολοκληρωτισμού

Μπορεί η έκφραση “άρτος και θεάματα” να μας έρχεται από τα ρωμαϊκά χρόνια, το σκεπτικό όμως είναι πάντα επίκαιρο και τα “θεάματα” πολύ συχνά έχουν να κάνουν με το ποδόσφαιρο. Παρ’ ότι το ποδόσφαιρο στην Σοβιετική Ένωση θεωρείτο αρχικά ως άθλημα των πλουσίων και της μπουρζουαζίας, το κομμουνιστικό καθεστώς γρήγορα κατάλαβε την απήχηση που είχε στον κόσμο και θέλησε να το εκμεταλλευτεί. Έτσι λοιπόν η αστυνομία απέκτησε τη δικιά της ομάδα την Διναμό Μόσχας, ο στρατός την ΤΣΣΚΑ, οι σιδηρόδρομοι την Λοκομοτίβ και τα αυτοκίνητα την Τορπέντο. Μέσα σε αυτές τις ομάδες υπήρχε και η Κρασνάγια Πρέσνια (ελέγχομαι για την προφορά) που το 1935 μετονομάστηκε σε Σπαρτάκ Μόσχας, όνομα εμπνευσμένο από τον μονομάχο Σπάρτακο, ενδεικτικό της θέλησης για μάχη απέναντι στο τότε κατεστημένο.

spartak26-1

Η διαφορά της Σπαρτάκ ήταν ότι αποτελούσε την μοναδική πραγματικά ανεξάρτητη ομάδα. Ο άνθρωπος που άλλαξε την ιστορία της ήταν ο Νικολάι Στάροστιν επιτυχημένος παίκτης χόκεϊ, αλλά και ποδοσφαιριστής. Ο Στάροστιν άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην Σπαρτάκ και στο σοβιετικό ποδόσφαιρο και έμεινε γνωστός ως αυτός που τα έβαλε με το απολυταρχικό σταλινικό καθεστώς εκείνης της περιόδου, στο πρόσωπο του ισχυρού ανθρώπου της μυστικής αστυνομίας Λαβρέντι Μπέρια. Ο Μπέρια ως δεξί χέρι του Στάλιν και αρχηγός της NKVD (του προπομπού της ΚGB) ήταν ένας άνθρωπος που του άρεσε το ποδόσφαιρο, αλλά ακόμα περισσότερο του άρεσε η νίκη. Με οποιονδήποτε τρόπο. Έχοντας τη θέση του επίτιμου προέδρου της Διναμό γρήγορα ήρθε σε κόντρα με την Σπαρτάκ. Στάροστιν και Μπέρια είχαν βρεθεί αντίπαλοι πριν μερικά χρόνια ως ποδοσφαιριστές, με τον Στάροστιν να περιγράφει τον Μπέρια ως έναν σκληρό και άτεχνο αριστερό χαφ. Η μοίρα τους έφερε κοντά ξανά.

Η υπερ-παραγωγή της “Ημέρας Φυσικής Αγωγής”

Η Σπαρτάκ αρχικά βρήκε “σπόνσορα” το συνδικάτο των εργαζομένων στα εργοστάσια τροφίμων (μια που έπρεπε να σχετίζεται με κάποιον τρόπο με το κράτος ώστε να έχει δικαίωμα ύπαρξης), αλλά άλλαξε αρκετές φορές σπόνσορες μέχρι που αποτάνθηκε στην “κομμουνιστική νεολαία” του γενικού γραμματέα Αλεξάντερ Κοσάρεφ. Παρ’ όλα αυτά, κράτησε την ανεξαρτησία της και γι’ αυτό σύντομα έγινε η ομάδα των αντιφρονούντων, η ομάδα που έδινε την ευκαιρία σε πολύ κόσμο να εκφραστεί ελεύθερα στα ενενήντα λεπτά του αγώνα. Η πρώτη μεγάλη κόντρα με τη Διναμό έγινε το 1936  κατά την “Ημέρα Φυσικής Αγωγής”. Ο Κοσάρεφ είχε την ιδέα να δοθεί ένας αγώνας επίδειξης ανάμεσα στις δυο ομάδες στην Κόκκινη Πλατεία. Η μυστική αστυνομία απέσυρε τελικά την ομάδα της με το φόβο μήπως η μπάλα φύγει και χτυπήσει τους τοίχους του Κρεμλίνου ή ακόμα χειρότερα τον πατερούλη Στάλιν. Τελικά, η Σπαρτάκ χωρίστηκε σε δυο ομάδες και έπαιξε στην καταπράσινη Κόκκινη Πλατεία (9.000 τετραγωνικά μέτρα πράσινου χαλιού τοποθετήθηκαν από εθελοντές της Σπαρτάκ) μπροστά στον Στάλιν που μάλιστα ενθουσιάστηκε και αποφάσισε ο αγώνας να κρατήσει 43′ αντί για 30′ που ήταν προγραμματισμένα. Ο Κοσάρεφ πάντως για καλό και για κακό κρατούσε ένα λευκό μαντίλι, το οποίο και θα πετούσε για να καταλάβουν οι παίκτες ότι έπρεπε να σταματήσουν, αν είχε κάποιο δείγμα ότι ο “Φίλος Όλων των Αθλητών” (σύμφωνα με έναν από τους επίσημους τίτλους του) Στάλιν είχε αρχίσει να βαριέται.

image002qr0

Η επιτυχία του εγχειρήματος έφερε την Σπαρτάκ πλέον να θεωρείται ισάξιος αντίπαλος των κρατικών ομάδων, αλλά την έβαλε για τα καλά στο μάτι του Μπέρια. Το πλεονέκτημά της όμως ήταν ότι διοικούταν από αθλητές και όχι από σοβιετικούς γραφειοκράτες και έτσι είχε καταφέρει να κάνει και καλή ομάδα. Η Διναμό πήρε το πρώτο σοβιετικό πρωτάθλημα την άνοιξη του 1936, αλλά η Σπαρτάκ πήρε το αμέσως επόμενο το φθινόπωρο. Και όλα αυτά εν μέσω συνεχών συλλήψεων αθλητών της από όλα τα τμήματα, πάντα με διάφορες απίθανες κατηγορίες, όπως ότι κατά τη διάρκεια ταξιδιών στο εξωτερικό (για φιλικούς αγώνες με άλλες κομμουνιστικές ομάδες) είχαν προσεγγιστεί από ξένους κατασκόπους. Ήταν το 1938 όμως όταν ο Μπέρια πήρε την μεγαλύτερη εκδίκησή του τόσο για το φιάσκο της Κόκκινης Πλατείας, όσο και για τους τίτλους της Σπαρτάκ. Ο Αλεξάντερ Κοσάρεφ συνελήφθη με τις κλασσικές κατηγορίες του “εχθρού του Λαού” και χωρίς πολλά πολλά εκτελέστηκε, μια μικρή εκδίκηση.

Οι άνθρωποι της Σπαρτάκ όμως δεν πτοήθηκαν. Η Σπαρτάκ έκανε τελικά το νταμπλ το 1938 και το 1939 στα ημιτελικά αντιμετώπιζε την Διναμό Τιφλίδας (ομάδα από την ιδιαίτερη πατρίδα του Μπέρια). Η ομάδα του Στάροστιν κέρδισε με 1-0, με ένα γκολ αμφισβητούμενο και στη συνέχεια πήρε τον τίτλο κερδίζοντας την ομάδα του Λένινγκραντ που σήμερα είναι η γνωστή μας Ζενίτ. Παρ’ ότι ο διαιτητής στον ημιτελικό ήταν πρώην παίκτης της Διναμό και γενικά αξιοσέβαστος, ο Μπέρια δεν μπορούσε να το ξεπεράσει και αφού έγινε και ο τελικός, η μυστική αστυνομία διέταξε την επανάληψη του ημιτελικού έναν μήνα μετά (περιττό φυσικά να πούμε ότι ο διαιτητής συνελήφθη). Η Σπαρτάκ Μόσχας κέρδισε ξανά τη Διναμό Τιφλίδας και στη συνέχεια κατέκτησε και επίσημα το δεύτερο νταμπλ της σε δυο χρόνια. Ο Στάροστιν στη βιογραφία του λέει ότι γύρισε και κοίταξε στα επίσημα και ο Μπέρια από τα νεύρα του κλωτσούσε τις καρέκλες.

Ο Στάροστιν ήταν τόσο δημοφιλής που ο Μπέρια δεν μπορούσε να τον αγγίξει άμεσα. Αλλά όπως είδαμε, ο Μπέρια είχε υπομονή και μπορούσε να περιμένει και για τον Στάροστιν. Έτσι, το 1942 με τη Σοβιετική Ένωση να ασχολείται πλέον με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το ποδόσφαιρο να έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα, ήρθε η κατάλληλη ευκαιρία. Στις 20 Μαρτίου ο Στάροστιν γύρισε στο σπίτι του από μια μέρα δουλειάς στην Σπαρτάκ και έπεσε να κοιμηθεί. Ξύπνησε όμως από έναν φακό και δυο όπλα να τον σημαδεύουν. Οδηγήθηκε στα κεντρικά της μυστικής αστυνομίας όπου έμαθε ότι είχαν συλληφθεί επίσης τα τρία αδέρφια του (κι αυτοί ποδοσφαιριστές της Σπαρτάκ), οι δυο γαμπροί του και δυο ακόμα φίλοι και συμπαίκτες του από την Σπαρτάκ. Οι κατηγορίες ήταν ένα ποτ πουρί από το κλασσικό “εχθρός του Λαού” και μια αστήρικτη κατηγορία ότι σχεδίαζαν τη δολοφονία του Στάλιν μέχρι το επικό ότι ο Νικολάι Στάροστιν έκανε δηλώσεις υπέρ του ποδοσφαίρου της μπουρζουαζίας και ότι ήθελε να εισαγάγει καπιταλιστικά στοιχεία στο ποδόσφαιρο. Το τελευταίο βασίστηκε στο γεγονός ότι η Σπαρτάκ πλήρωνε 80 ρούβλια στους κορυφαίους παίκτες της, κάτι όμως για το οποίο είχε πάρει προηγουμένως άδεια από την κυβέρνηση.

nikolai_starostin

Ο Στάροστιν καταδικάστηκε σε 10 χρόνια σε στρατόπεδο εργασίας, ποινή που ήταν χάδι για τα δεδομένα της εποχής καθώς γλίτωσε τον θάνατο που ήταν πολύ της μόδας. Το ποδόσφαιρο ήταν πιθανότατα αυτό που έσωσε τον Στάροστιν στα γκούλαγκ της Σιβηρίας και μετέπειτα στα σύνορα με την Κίνα. Όπου πήγαινε, οι διοικητές των στρατοπέδων τον ήθελαν για προπονητή στις “τοπικές” Διναμό με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της τιμωρίας του να το περάσει εκτός στρατοπέδων μένοντας μαζί με τους αθλητές των ομάδων. Την ίδια στιγμή η Σπαρτάκ περνούσε δύσκολα, καθώς οι περισσότεροι αθλητές της ήταν στον πόλεμο σε αντίθεση με αυτούς των άλλων ομάδων που είχαν ευνοϊκές θέσεις αρκετά μακρυά από την πρώτη γραμμή. Μετά τον πόλεμο μάλιστα, έγιναν προσπάθειες να αφαιρεθούν και οι τελευταίοι καλοί παίκτες της Σπαρτάκ, όπως στην περίπτωση της μεταγραφής του επιθετικού Σαλνίκοφ στη Διναμό (που έπεσε θύμα εκβιασμού για να αναγκαστεί να υπογράψει στη Διναμό). Αυτό εξόργισε τον κόσμο που έφτασε στο σημείο να στέλνει μέχρι και γράμματα στον Στάλιν για να ακυρώσει την μεταγραφή. Από την άλλη, ο Στάροστιν γύρισε πίσω όταν ο Βασίλι, γιος του Στάλιν και συνταγματάρχης στα 20 του (αξιοκρατικά πάντα), τον έφερε πίσω στην Μόσχα για να γίνει προπονητής της ομάδας της Πολεμικής Αεροπορίας.

Ο Μπέρια φυσικά δεν το ανέχτηκε αυτό και για καιρό ο Στάροστιν ζούσε στο σπίτι του Βασίλι, μέχρι που η μυστική αστυνομία τον ξαναέπιασε και τον έστειλε κάπου στο Καζακστάν. Ο Βασίλι προσπάθησε να τον φέρει και πάλι πίσω, αλλά ο ίδιος ο Στάροστιν κουρασμένος από το γεγονός ότι είχε μπλέξει σε παιχνίδια εξουσίας, προτίμησε να μείνει εξόριστος. Μόνο μετά τον θάνατο του Στάλιν κατάφερε να γυρίσει και πάλι πίσω (μαζί με τα αδέρφια του που είχαν δεινοπαθήσει σε ορυχεία και εργοστάσια) και να αναλάβει αρχικά την εθνική και αργότερα την αγαπημένη του Σπαρτάκ. Ο Μπέρια είχε συλληφθεί και εκτελεστεί (ως κατάσκοπος των καπιταλιστών και εχθρός του Λαού, φοβερή ειρωνεία) και πλέον δεν υπήρχε εχθρός. Η Σπαρτάκ στην μετα-Στάλιν εποχή άρχισε να έχει καλύτερες σχέσεις με το καθεστώς και ο Στάροστιν έγινε πρόεδρός της από το 1955 ως και το 1992, ενώ πέθανε το 1996 έχοντας ζήσει μια ζωή με πολύ ποδόσφαιρο, διώξεις και έχοντας γυρίσει όλη την παραμεθόριο της ΕΣΣΔ.

Πηγές:
Communism and Football – BBC Four
The Strange Story of Nikolai Starostin, Football and Lavrentii Beria – Jim Riordan, Europe-Asia Studies Vol. 46, No. 4, Soviet and East European History (1994), pp. 681-690
Football Against the Enemy – Simon Kuper

ΜΟΙΡΑΣΟΥ ΤΟ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο, Ιστορίες για το τζάκι

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Τα γρουσούζικα λευκά παπούτσια

Υπήρχε μία εποχή – όχι τόσο μακρινή – που όλα τα παπούτσια των παικτών είχαν μαύρο χρώμα, ίδιο σχέδιο και το μόνο που άλλαζε ήταν η αθλητική φίρμα. Diadora ή Puma συνήθως. Στις μέρες μας τα ποδοσφαιρικά παπούτσια έχουν γίνει πολύχρωμα σαν παιδικό δωμάτιο 7χρόνου κοριτσιού και τόσο φαντεζί που θα έκαναν τη Μαρία Αντουανέτα […]

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Η μεγάλη ευκαιρία του Άγγελου Ποστέκογλου

Όταν τον Ιούνιο του 2021 η Σέλτικ ανακοίνωσε το όνομα του νέου της προπονητή, το κλίμα στις τάξεις των φιλάθλων της δεν ήταν και το πλέον αισιόδοξο. Μετά από την καταστροφική, για τα δεδομένα της, περσινή σεζόν οι περισσότεροι πίστευαν ότι η ομάδα της Γλασκώβης θα στραφεί σε κάποιον αναγνωρισμένο προπονητή ώστε να επιστρέψει άμεσα […]

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

6 σχόλια σχετικά με το “Το ποδόσφαιρο στα χρόνια του ολοκληρωτισμού”

  1. Ο/Η Nikos Lioliopoulos λέει:

    Παντα ειχα την απορια σε ποιον διαολο ανηκε η Σπαρτακ. Ηξερερα για Τσσκα, δυναμο κλπ αλλα τιποτα για Σπαρτακ. Τωρα εμαθα και δυλωνω οπαδος, αν και ειμαι βεβαιος πως πλεον θα ανικει σε καποιο κολιταρι του Πουτιν, νεο ολιγαρχη. Εκπληκτικη παντως και η φωτογραφις που δειχνει την κερκιδα γεματη, εκτος της θυρας πουα ντιστοιχει στους αξιωματουχους της κατα τα αλλα αταξικης ΕΣΣΔ.. Φοβερο αρθρο

  2. Ο/Η joe λέει:

    Απ’τα λίγα ρώσικα που ξέρω νομίζω είναι κράσναγια(κόκκινη) πριέσνυιγια(η ευρύτερη περιοχή)

  3. Ο/Η giggity λέει:

    ”Ο Λαυρέντη Μπέρια σκληρός και άτεχνος αριατερός χαφ”. Και λίγα λες. Είδες τελικά καμιά φορά η ζωή…

  4. Ο/Η Dr J λέει:

    Ειναι και μερικοι απο μας που πρωτα ειπανε Σπαρτακ και μετα μαμα μπαμπα. Αυτα καλο ειναι να μη γινονται!

  5. Ο/Η Χιντεγκούτι λέει:

    Σχετικά με το όνομα της ομάδας.

    Η Σπαρτάκ Μόσχας δεν πήρε το όνομά του Σπάρτακου για να καταδείξει την αντίστασή της στο τότε σοβιετικό κατεστημένο (δεν είναι άλλωστε η μόνη ομάδα του πρώην μπλοκ με το όνομα αυτό). Ο Σπάρτακος, ως ηγέτης της μεγαλύτερης εξέγερσης δούλων που έγινε ποτέ, θεωρούνταν ως ο σπουδαιότερος ήρωας της αρχαιότητας από τους σοσιαλιστές/κομμουνιστές από την εποχή του Μαρξ ακόμα, και πολύ πριν μάθει τον Στάλιν ο οποιοσδήποτε. Μ’ άλλα λόγια, το όνομα ‘Σπάρτακος’ στη Σοβιετική Ένωση ήταν ‘συστημικό’.

  6. Ο/Η Elaith λέει:

    Δεν είναι ακριβώς έτσι.
    Ο Σπάρτακος ήταν μεν αυτό που λες ως όνομα στην ΕΣΣΔ (βλέπε και Σπαρτακιάδες), αλλά συγκεκριμένα για την Σπαρτάκ είχε άλλη σημασία. Ήταν η μάχη του κόσμου της απέναντι στο ποδοσφαιρικό κατεστημένο του καθεστώτος.
    Μία ωραία ανάλυση στα γαλλικά υπάρχει εδώ:
    https://spartakmoscou.com/2015/12/16/spartak-plus-quun-nom-une-idee/

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *