Το ματωμένο ντέρμπι του Μάξιμιρ λίγο πριν τον πόλεμο

Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τόσο στην Ευρώπη, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, λαμβάνουν χώρα σημαντικές πολιτικές αλλαγές. Καθεστώτα δεκαετιών δοκιμάζονται κάτω από την πίεση και τις αντιδράσεις του κόσμου και αρκετά από αυτά καταρρέουν. Χρονικά, Πολωνία και Ουγγαρία είναι οι πρώτες χώρες στις οποίες γίνονται αλλαγές. Θα ακολουθήσουν και άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, αλλά και οι αναταραχές στην Κίνα. Μέσα σε αυτό το κλίμα, υπάρχει και η ιδιόμορφη περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας. Η Γιουγκοσλαβία που ιδρύθηκε μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ως ένα ομόσπονδο κράτος, κατάφερε χάρη στον ισχυρό έλεγχο του Τίτο να βάλει κάτω από τα χαλάκι τα πάθη. Πάθη που δεν είχαν να κάνουν τόσο με πολιτικές ιδέες, αλλά κυρίως με εθνικές διαφορές και βαρβαρότητες. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Κροάτες εθνικιστές Ουστάζε συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις του Άξονα, σκοτώνοντας χιλιάδες Σέρβους, Ρομά και Εβραίους. Από την άλλη πλευρά, οι Σέρβοι Τσέτνικς έκαναν εγκλήματα εις βάρος των Κροατών και τον Μουσουλμάνων. Το μίσος ήταν μεγάλο.

Όλα αυτά όμως, λίγο πολύ, μπήκαν στην άκρη όταν δημιουργήθηκε η ενωμένη Γιουγκοσλαβία των 6 δημοκρατιών υπό τον Τίτο. Πριν αρχίσουν τα: “Ρε Σομπρέρο ασχολήσου με την μπάλα και άσε την ιστορία“, θα ολοκληρώσουμε αυτή τη μίνι αναδρομή γιατί είναι αρκετή σημαντική για τα όσα ακολούθησαν. Ο θάνατος του Τίτο και τα οικονομικά προβλήματα της Γιουγκοσλαβίας (που έφεραν μέχρι και το ΔΝΤ τη δεκαετία του 1980) δημιούργησαν ένα αρνητικό κλίμα και σιγά σιγά τα πάθη εμφανίζονταν ξανά. Οι Σέρβοι, μέσω του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, προσπαθούσαν να πάρουν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο, οι υπόλοιποι ήθελαν όλο και μεγαλύτερη αυτονομία και μέσα σε ένα κλίμα οικονομικής αστάθειας (ανάμεσα στα κράτη υπήρχαν σημαντικές οικονομικές διαφορές, λίγο πολύ όπως συμβαίνει και στην Ε.Ε., με τη Σλοβενία για παράδειγμα να τα πηγαίνει πολύ καλύτερα από τη Σερβία), αλλά κυρίως μέσα στη γενικότερη κατάρρευση των σοσιαλιστικών κρατών, τα πράγματα δεν έδειχναν να βρίσκονται σε καλό σημείο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της χώρας, χωρίς πλέον την παρουσία του “πατερούλη” Τίτο, δεν μπόρεσε να γεφυρώσει τις διαφορές στο 14ο του Συνέδριο και τον Ιανουάριο του 1990 ουσιαστικά διαλύθηκε, αφού Κροάτες και Σλοβένοι αποχώρησαν από τις συνομιλίες. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας έγιναν εκλογές με περισσότερα από ένα κόμματα και τόσο στη Σλοβενία, όσο και στην Κροατία επικράτησαν οι παρατάξεις που ήταν υπέρ της αυτονομίας, με το κομμουνιστικό καθεστώς να καταρρέει σταδιακά. Ο Φράνιο Τούτζμαν που εκλέχθηκε στην Κροατία το έκανε με βασικό σύνθημα “να προστατέψει την Κροατία από τον πρόεδρο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς“.

Οι εκδρομείς του Ερυθρού Αστέρα που θα έγραφαν ιστορία στα γεγονότα της εποχής

Λίγες ημέρες μετά την εκλογή του, στις 13 Μαΐου του 1990 στο Μάξιμιρ του Ζάγκρεμπ, η Διναμό Ζάγκρεμπ (2η στη βαθμολογία) υποδεχόταν τον Ερυθρό Αστέρα που είχε κατακτήσει ήδη τον τίτλο. Όπως πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, κάθε πλευρά παρουσιάζει τα γεγονότα διαφορετικά. Θα προσπαθήσουμε να αναφέρουμε όλες τις πτυχές. Περίπου 2 με 3 χιλιάδες οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα, οργανωμένοι των Delije, ταξίδεψαν με το τραίνο από το Βελιγράδι. Ανάμεσά τους κι ο εκ των ηγετών τους Ζέλικο Ραζνάτοβιτς (κρατάμε το όνομα για μετά). Στην πόλη του Ζάγκρεμπ ξέσπασαν επεισόδια ανάμεσα στους Σέρβους και τους Bad Blue Boys (BBB για τους φίλους) της Διναμό Ζάγκρεμπ. Το κλίμα μεταφέρθηκε στη συνέχεια και στο γήπεδο.

Τα συνθήματα είχαν ξεφύγει. “Είμαστε οι Τσέτνικς, είμαστε οι πιο δυνατοί” φωνάζουν οι Σέρβοι, “Όταν είσαι χαρούμενος χτύπα έναν Σέρβο, όταν είσαι χαρούμενος μαχαίρωσε έναν Σέρβο” απαντούν οι Κροάτες. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε και δεν μείναμε σε συνθήματα. Οι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα ήρθαν σε μάχες σώμα με σώμα με τον κόσμο στις διπλανές εξέδρες και οι ΒΒΒ βγήκαν από το πέταλό τους και όρμησαν στον αγωνιστικό χώρο. Η μια πλευρά λέει ότι οι Σέρβοι ξήλωσαν τις διαφημιστικές πινακίδες και επιτέθηκαν απρόκλητα στους φιλάθλους. Η άλλη πλευρά λέει ότι οι οπαδοί του Αστέρα ξήλωσαν τις πινακίδες για να τις βάλουν πάνω από τα κεφάλια τους και να προστατευτούν από τον πετροπόλεμο των Κροατών. Οι Σέρβοι υποστηρίζουν ότι τα επεισόδια ήταν στημένα από τον Τούτζμαν και τους ανθρώπους του. Στέκονται στο γεγονός ότι οι BBB μπήκαν εύκολα μέσα στον αγωνιστικό χώρο, τα συρματοπλέγματα είχαν κοπεί (ή λιώσει με οξύ κατά μια θεωρία) από το προηγούμενο βράδυ. Από την πλευρά τους, οι Κροάτες στέκονται στα επεισόδια στην πόλη και λένε ότι οι Σέρβοι ήρθαν για πόλεμο, φωνάζοντας συνθήματα όπως “το Ζάγκρεμπ είναι Σερβία” και “Θάνατος στον Τούτζμαν” και στη συνέχεια επιτέθηκαν στον κόσμο. Υποστηρίζουν ότι οι αστυνομικές δυνάμεις που είχαν Σέρβο επικεφαλής δεν άγγιζαν τους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα και χτυπούσαν με αγριότητα μόνο τους Κροάτες οπαδούς της Διναμό. Υπάρχει μέχρι και μια θεωρία ότι τα επεισόδια προκάλεσαν οπαδοί της… Ριέκα που βρέθηκαν στο γήπεδο. Ο αγώνας δεν ξεκίνησε ποτέ και ο απολογισμός ήταν 79 τραυματίες αστυνομικοί και 59 οπαδοί.

Τα ιστορικά επεισόδια του 1990

Κάπου στο γήπεδο βρίσκονταν και οι ποδοσφαιριστές που είχαν βγει για να πατήσουν το χορτάρι. Μεταξύ τους κι ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, ένας υπερταλαντούχος χαφ 22 ετών, αρχηγός της Διναμό. Ο Μπόμπαν είδε κάποιον οπαδό της ομάδας να τρώει ξύλο από την αστυνομία και χωρίς δεύτερη σκέψη πήγε κατευθείαν εκεί. Μπλέχτηκε κανονικά στον καβγά, επιτέθηκε στους αστυνομικούς κι η εναέρια κλωτσιά του στον αστυνομικό Ρέφικ Αχμέτοβιτς απαθανατίστηκε από τους φωτογράφους και έχτισε τον μύθο του Μπόμπαν στην Κροατία. Ο νεαρός σταρ έγινε εθνικός ήρωας, σύμβολο της αποφασιστικότητας των Κροατών. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Π.Ο. της Γιουγκοσλαβίας τον τιμώρησε με εννιά μήνες αποκλεισμό από την εθνική και έτσι έχασε το Μουντιάλ της Ιταλίας. Αλλά ο συμβολισμός έμεινε ανεξίτηλος (και υπάρχει ακόμα και σήμερα ζωγραφισμένος σε τοίχους του Ζάγκρεμπ, όπως βλέπουμε στην αρχή του κειμένου). Ο Μπόμπαν, όπως είναι γνωστό, έκανε στη συνέχεια σπουδαία καριέρα στη Μίλαν, αλλά και την (επίσημη πια) εθνική Κροατίας. Ήταν αρχηγός της ομάδας που έφτασε στην 3η θέση στο Μουντιάλ της Γαλλίας. Με εκείνη την επιτυχία αγαπήθηκε ακόμα περισσότερο και φυσικά συνέχισε να υποστηρίζει τον Τούτζμαν και να τον εκθειάζει.

Η ιστορική κλωτσιά του Ζβόνιμιρ Μπόμπαν έγινε σύμβολο για τους Κροάτες

Δικαιώνοντας εν μέρει τους Σέρβους που υποστήριζαν ότι τα επεισόδια βόλευαν τους Κροάτες, ο πρόεδρος Τούτζμαν εκμεταλλεύτηκε τα γεγονότα της 13ης Μαΐου και τη στάση της αστυνομίας. “Πώς μπορεί η αστυνομία τους να προστατεύει εμάς“, αναρωτήθηκε ρητορικά ο Τούτζμαν βρίσκοντας την ευκαιρία να περάσει νέες μεταρρυθμίσεις υπέρ της αυτονομίας της Κροατίας, κάνοντας παράλληλα διακρίσεις εις βάρος των Σέρβων που βρίσκονταν στην Κροατία. Σέρβοι που δούλευαν σε κρατικές υπηρεσίες και το δημόσιο στην Κροατία έχασαν τις δουλειές τους. Οι επικεφαλής σε καίριες θέσεις που ήταν τοποθετημένοι από το Κόμμα απομακρύνθηκαν. Ο διαβόητος αυτός αγώνας αναφέρεται συχνά ως το ματς που ξεκίνησε τον πόλεμο μεταξύ Κροατίας-Σερβίας. Υπάρχουν ντοκιμαντέρ, δημοσιευμένες επιστημονικές έρευνες και βιβλία που ασχολούνται με το θέμα. Η αλήθεια είναι όμως ότι το παιχνίδι αυτό ούτε έφερε τον πόλεμο, ούτε αποτέλεσε την αφορμή για τον πόλεμο. Ήταν όμως η στιγμή που έντρομος ο κόσμος έβλεπε από τις τηλεοράσεις του να γίνεται αυτό που φοβόταν (ή ήλπιζε). Τη διάλυση ενός κράτους. Το Διναμό Ζάγκρεμπ-Ερυθρός Αστέρας ήταν περισσότερο από αφορμή, το σύμβολο της διάλυσης, η απόδειξη ότι δεν υπήρχε επιστροφή πλέον για μια ενωμένη Γιουγκοσλαβία. Ο πόλεμος άλλωστε άρχισε αρκετά αργότερα και μεσολάβησαν και άλλα ποδοσφαιρικά γεγονότα όπως θα δούμε παρακάτω, είναι κάπως υπερβολικό να πούμε ότι ξεκίνησε από το ματς.

“Μετά τον πόλεμο, ο αθλητισμός είναι το πρώτο πράγμα με το οποίο μπορείς να ξεχωρίσεις τα έθνη” – Φράνιο Τούτζμαν

Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, η Χάιντουκ Σπλιτ έκανε τουρνέ φιλικών στην Αυστραλία και αφαίρεσε το “γιουγκοσλάβικο” σήμα από τη φανέλα της, χρησιμοποιώντας το παλιό της έμβλημα, δείγμα ότι δεν θεωρούσε ότι ανήκει στη χώρα. Λίγο καιρό αργότερα, στο πρωτάθλημα Γιουγκοσλαβίας για το 1990-91 που θα ήταν και το τελευταίο ενωμένο πρωτάθλημα ποτέ, η Χάιντουκ υποδεχόταν την Παρτιζάν. Οι οργανωμένοι οπαδοί της με το όνομα Τορσίδα μπήκαν στο γήπεδο, έκαψαν τη γιουγκοσλαβική σημαία, σήκωσαν τη δική τους κροατική σημαία και φώναζαν “Κροατία – ανεξάρτητη”, διακόπτοντας τον αγώνα. Την ίδια στιγμή, το ανώνυμο, μη-οργανωμένο πλήθος φώναζε “κάψτε τη σημαία”. Τα πράγματα είχαν πάρει τον δρόμο τους. Ο Τούτζμαν που γνώριζε καλά τη δύναμη του ποδοσφαίρου κατάφερε τον Οκτώβριο του 1990 να διοργανώσει ένα φιλικό μεταξύ της (μη αναγνωρισμένης) εθνικής Κροατίας με τις ΗΠΑ με αφορμή την επαναφορά του αγάλματος ενός εθνικού ήρωα της Κροατίας που το κομμουνιστικό καθεστώς της Γιουγκοσλαβίας είχε αφαιρέσει. Είχε προηγηθεί τον Ιούνιο του 1990 το φιλικό μεταξύ Γιουγκοσλαβίας-Ολλανδίας στο Μάξιμιρ, φιλικό προετοιμασίας για το Μουντιάλ. Ένα παιχνίδι με 20.000 Κροάτες να γιουχάρουν τον εθνικό ύμνο της Γιουγκοσλαβίας και τον προπονητή Ίβιτσα Όσιμ και να πανηγυρίζουν τα γκολ των Ράικαρντ και φαν Μπάστεν. Η Γιουγκοσλαβία δεν ήταν πια η χώρα τους.

Ο αγώνας της 13ης Μαΐου του 1990 δεν ήταν το τελευταίο παιχνίδι Διναμό-Ερυθρού Αστέρα. Το επόμενο πρωτάθλημα (που κατέκτησε και πάλι ο Ερυθρός Αστέρας με δεύτερη ξανά τη Διναμό) είχε και άλλα δυο επίσημα ματς μεταξύ τους και ένα φιλικό. Η μοίρα όμως έφερε τις δυο ομάδες να βρίσκονται στις ίδιες θέσεις (τον πρωταθλητή Ερυθρό Αστέρα μάλιστα λίγο πριν παίξει στον τελικό του Πρωταθλητριών και κατακτήσει το τρόπαιο), σχεδόν ένα χρόνο μετά από εκείνη τη συνάντησή τους. Ήταν 16 Μαΐου του 1991 και το κλίμα ήταν τεταμένο στο Ζάγκρεμπ. Ο Ερυθρός Αστέρας κέρδιζε με 0-2, αλλά τελικά η Διναμό πήρε το ματς με 3-2, μια ανατροπή που γέμισε με χαρά όλους τους Κροάτες. Ένα παιχνίδι όμως που έμεινε κι αυτό στην ιστορία για λάθος λόγους. Ο Ρόμπερτ Προσινέτσκι, που παρότι Κροάτης έπαιζε ακόμα στον Ερυθρό Αστέρα, δήλωσε χρόνια μετά ότι αυτός κι οι συμπαίκτες του άφησαν τη Διναμό να κερδίσει. Ο προπονητής Πέτροβιτς είπε ότι το ματς δεν ήταν “στημένο” ή “προσυμφωνημένο”, αλλά ότι η Διναμό έπρεπε να κερδίσει. Ο Τούτζμαν βρισκόταν στις εξέδρες και ήθελε να το εκμεταλλευτεί πολιτικά. Η Διναμό μείωσε με ένα πέναλτι σε βουτιά του Νταβόρ Σούκερ, ο Πέτροβιτς αποβλήθηκε και το κλίμα στα αποδυτήρια έδειχνε ότι μοναδικό αποτέλεσμα θα έπρεπε να είναι η νίκη των γηπεδούχων. Η νίκη της Διναμό θα ενίσχυε κι άλλο το προφίλ του Τούτζμαν.

Από τα πέταλα των γηπέδων, στον πόλεμο. Ο Αρκάν.

Οι πρώτες εχθροπραξίες είχαν ήδη λάβει χώρα. Τον Ιούνιο του 1991 η Κροατία ανακοίνωνε την ανεξαρτητοποίησή της και στη συνέχεια ο πόλεμος έγινε πραγματικότητα. Ανάμεσα στους πολεμιστές ήταν και πολλοί οργανωμένοι οπαδοί ομάδων. Οι Delije κι οι BBB μετά το Μάξιμιρ ήρθαν ξανά αντιμέτωποι, αυτή τη φορά σε άλλο “γήπεδο”. Το ίδιο κι οι οργανωμένοι των άλλων ομάδων όπως της Παρτιζάν και της Χάιντουκ. Ο αρχηγός των οργανωμένων του Ερυθρού Αστέρα Ζέλικο Ραζνάτοβιτς που αναφέραμε παραπάνω δεν ήταν άλλος από τον άνθρωπο που έμεινε γνωστός με το όνομα Αρκάν. Αρχηγός μιας παραστρατιωτικής οργάνωσης εθελοντών, ο Αρκάν έγινε ένας από τους πιο διαβόητους ανθρώπους εκείνης της περιόδου, αφού ρίχτηκε στις μάχες με πολλούς από τους συνοπαδούς του και σύμφωνα με όσα είναι γνωστά ο Αρκάν κι οι Τίγρεις του προέβησαν σε αρκετές βαναυσότητες. Το όνομά του σχετίστηκε με διάφορα εγκλήματα πολέμου, ειδικά στον πόλεμο του Κοσόβου, αλλά πήρε πολλά μυστικά μαζί του μια που δολοφονήθηκε στο Βελιγράδι το 2000. Είχε προλάβει να ασχοληθεί ξανά με το ποδόσφαιρο, αυτή τη φορά ως ιδιοκτήτης της μικρής Όμπιλιτς. Ο Αρκάν κατάφερε χρησιμοποιώντας κάθε πιθανή μέθοδο να κάνει την Όμπιλιτς πρωταθλήτρια το 1998, αλλά με το φαινόμενο Όμπιλιτς και τα όσα ακούγονταν εκείνα τα χρόνια για τις μεθόδους των ανθρώπων της θα ασχοληθούμε άλλη φορά.

Έξω από το στάδιο Μάξιμιρ έχει φτιαχτεί ένα μνημείο και ο κόσμος της Διναμό πηγαίνει κάθε χρόνο στις 13 Μαΐου για να τιμήσει τους νεκρούς. Η επιγραφή λέει: “Για όλους τους οπαδούς της Διναμό για τους οποίους ξεκίνησε ο πόλεμος και ολοκληρώθηκε με αυτούς να χαρίζουν τις ζωές τους για την κροατική πατρίδα”. Το παιχνίδι έχει τη δική του συμβολική σημασία. Η κροατική τηλεόραση γύρισε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο “Ο πόλεμος για την πατρίδα ξεκίνησε στο Μάξιμιρ“. Στα Βαλκάνια δεν είναι δύσκολο να δημιουργηθούν θρύλοι και πολλοί πιστεύουν ότι εκείνο το παιχνίδι έφερε τον πόλεμο. Ο Τούτζμαν αργότερα ήρθε σε κόντρα με τους ίδιους τους οπαδούς που τον βοήθησαν τόσο πολύ. Η απόφασή του για αλλαγή του ονόματος της Διναμό Ζάγκρεμπ (εξαιτίας του “κομμουνιστικού του παρελθόντος”) σε Κροάσια τον έφερε σε μεγάλη κόντρα με τους BBB που του είχαν στρώσει τον δρόμο λίγες εβδομάδες μετά την επανεκλογή του. Όμως ο μύθος εκείνου του αγώνα δεν περιορίζεται μόνο στους Κροάτες. Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάντερ Βούτσιτς υποστηρίζει ότι βρισκόταν στο Μάξιμιρ εκείνη την ημέρα. To “Ήμουν κι εγώ στο Μάξιμιρ” σου δίνει πόντους αν είσαι πολιτικός στη Σερβία. Ανεξάρτητα από τι πραγματικά έγινε, ο αγώνας εκείνος δημιούργησε πρωταγωνιστές. Πρωταγωνιστές πολιτικούς (ο Τούτζμαν θα έμενε πρόεδρος της Κροατίας μέχρι τον θάνατό του το 1999), ποδοσφαιριστές (ο Μπόμπαν εκτός από εξαιρετικός παίκτης, έγινε εθνικός ήρωας), οργανωμένους οπαδούς (ο Αρκάν αποτέλεσε μια φιγούρα που τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις για την επόμενη δεκαετία). Ένα παιχνίδι που δεν έφερε τον πόλεμο, αλλά έδειξε για μια ακόμα φορά τη δύναμη του ποδοσφαίρου και τη δυνατότητά του να παίζει τον δικό του ρόλο στην ιστορία.