Γελοίοι, όμορφοι και καταπληκτικοί: Ο θρίαμβος της θέλησης στον Νότιο Ειρηνικό
Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις μια ωραία ταινία για την μπάλα -κανείς δεν μπορεί να παίξει καλύτερα τον ποδοσφαιριστή από τους κανονικούς ποδοσφαιριστές και κανένα σενάριο δε συναρπάζει όσο οι εκπλήξεις του κανονικού ποδοσφαίρου.
Στο sombrero, όμως, γνωρίζουμε και γνωρίζετε πως οι πιο ωραίες ποδοσφαιρικές ιστορίες, αυτές που αρέσουν και σε όσους δεν αγαπούν το ποδόσφαιρο, διηγούνται κάτι για τον κόσμο στον οποίο ζούμε και για την ανθρώπινη φύση. Ίσως και για τη γεωγραφία.
Ο βραβευμένος με Όσκαρ και επιτυχημένος σκηνοθέτης, ηθοποιός, σεναριογράφος. Τάικα Γουατίτι (Jojo Rabbit, Thor: Love and Thunder κλπ. ) ο οποίος φαίνεται έτσι κι αλλιώς ωραίος τύπος, γύρισε μια ταινία για το ποδόσφαιρο γιατί ήθελε να μιλήσει για την πατρίδα του ή τέλος πάντων για μία από τις πατρίδες του, την Πολυνησία, αλλά και για να πει μια πολύ ωραία ιστορία, σχεδόν όπως αυτή συνέβη.
Γιατί σημασία έχει το πώς λέμε μια ιστορία. Στην απονομή του Όσκαρ του για την ταινία Jojo Rabbit ο Γουατίτι θα αφιερώσει το βραβείο “Σε όλα τα παιδιά των Αυτοχθόνων που θέλουν να κάνουν τέχνη, να χορεύουν και να γράφουν ιστορίες. Εμείς είμαστε οι πρώτοι αφηγητές.” Αυτό εξηγεί και κάποιες σεναριακές επινοήσεις που εκνεύρισαν ορισμένους από τους πραγματικούς πρωταγωνιστές, κυρίως τον Αμερικανο-Ολλανδό προπονητή Τόμας Ρόνχεν, τον οποίο στην ταινία υποδύεται ο Μάικλ Φασμπέντερ.
Η ταινία λέγεται Next goal wins, κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα στα τέλη του 2023 με τίτλο “Ένα γκολ για τη νίκη” και είναι η δεύτερη με τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέμα -η πρώτη ήταν ένα ντοκιμαντέρ του 2014 των Mike Brett και Steve Jamison
Λίγη γεωγραφία. Πολυνησία ονομάζουμε αυτά τα αναρίθμητα, μικροσκοπικά νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού, την ύπαρξη των οποίων θυμόμαστε ή όταν οι κάτοικοί τους γιορτάζουν Πρωτοχρονιά πρώτοι από όλους ή, καλή ώρα, όταν παρελαύνουν με τις εξωτικές τους φορεσιές στις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών -η Τόνγκα, το Τουβαλού, η Σαμόα, οι Νήσοι Κουκ κλπ.
Ή όταν σπάνε διάφορα ποδοσφαιρικά ρεκόρ του τύπου “η ήττα με το μεγαλύτερο σκορ” ή “το ματς με τα περισσότερα γκολ σε επίσημο διεθνή αγώνα“. Και τα δύο αυτά ρεκόρ τα κατέχει η Αμερικάνικη Σαμόα, μια “μη ενσωματωμένη περιοχή των Η. Π. Α.”, ένα σύμπλεγμα νησιών με περίπου 50 χιλ. κατοίκους στα πέντε σπουδαιότερα, την οποία δεν πρέπει επ΄ουδενί να μπερδεύουμε με τη σκέτη Σαμόα, ανεξάρτητο γειτονικό κράτος και συχνή αντίπαλο στα διεθνή ματς.
Η Αμερικάνικη Σαμόα, Α.Σ. για συντομία, έγινε γνωστή σε όλον τον κόσμο όταν στις 11 Απριλίου του 2001 έχασε με 31-0 από την Αυστραλία για τα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2002. Ο εμφανώς ελληνικής καταγωγής Constantinos Boutsianis σκόραρε το πρώτο γκολ, ο Άρτσι Τόμσον έβαλε 13 από όσα ακολούθησαν αλλά το δράμα είναι ότι και τα 31 τα έφαγε ο εικοσάχρονος αρχηγός Νίκι Σαλαπού, κάτι που σημάδεψε τη ζωή του ανεξίτηλα. Οι λεπτομέρειες που εξηγούν κάπως τον εξευτελισμό σβήστηκαν από τη μνήμη. Το ότι, για παράδειγμα, λόγω προβλημάτων που παρουσιάστηκαν με τα διαβατήρια, ο Σαλαπού ήταν ο μόνος από την κανονική ομάδα που μπόρεσε να πάρει μέρος ή ότι ούτε και οι περισσότεροι U20 δεν έπαιξαν γιατί είχαν εξετάσεις στο σχολείο και η Α.Σ. βρέθηκε να παίζει με 15χρονα παιδάκια. Ο Νίκι έγινε έκτοτε θύμα ασταμάτητων κοροϊδιών και προσπάθησε να το αντιμετωπίσει με τον τρόπο του. “Όταν κυκλοφόρησε το Fifa για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010, καθόμουν τουλάχιστον πέντε φορές την εβδομάδα κι έπαιζα Αυστραλία εναντίον Σαμόα -η Αμερικάνικη Σαμόα δεν υπήρχε καν στο παιχνίδι. Αποσύνδεα το χειριστήριο της Αυστραλίας και κέρδιζα κάθε φορά 32-0.“
Ο Νίκι Σαλαπού ενώ θυμάται ένα ένα τα γκολ του περίφημου ματς με την Αυστραλία
Αν και οι Πολυνήσιοι αθλητές, λόγω της σωματοδομής των ιθαγενών πληθυσμών, έχουν κάποιες διακρίσεις σε σπορ που απαιτούν δύναμη όπως η άρση βαρών, το ράγκμπι, ή το αμερικάνικο ποδόσφαιρο -“εξάγουμε τόνο και παίκτες NFL” μια ατάκα από το φιλμ του Γουατίτι-, στο ποδόσφαιρο δεν το έχουν πολύ. Η Αμερικάνικη Σαμόα όμως το έχει ακόμη λιγότερο. Με αντιπάλους σχεδόν αποκλειστικά τους άλλους, επίσης άμπαλους Πολυνήσιους, το σερί ηττών την ομάδας από το 1983 ως το 2011 ήταν 39 και τα γκολ 229 με 12. Ο εξευτελισμός ξεχείλισε κάποια στιγμή το ποτήρι για τον Ταβίτα Ταουμούα, πρόεδρο της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας και ιδιοκτήτη του γνωστότερου τοπικού εστιατορίου/μπαρ. Σκέφτηκε ότι έπρεπε να ληφθούν δραστικά μέτρα ώστε το επόμενο ματς με την Τόνγκα για τα προκριματικά του Παγκόσμιου του 2014 να μη συνεχίσει τη θλιβερή σειρά… Το πρόβλημα είναι ότι το ματς ήταν σε τρεις εβδομάδες από τη στιγμή που του ήρθε η ιδέα να καλέσει επειγόντως έναν έμπειρο προπονητή.
Την ίδια περίπου στιγμή, ο Ρόνχεν, προπονητής της Αμερικάνικης Εθνικής U20 χάνει τη δουλειά του λόγω κακών αποτελεσμάτων. Ο ίδιος δεν υπήρξε ποτέ φοβερός παίκτης αλλά είχε προλάβει να παίξει συμπαίκτης του Κρόιφ όχι στην Ολλανδία αλλά στους Αztecs του Λος Άντζελες και να προπονήσει καμιά δωδεκαριά ομάδες ήδη από την πρώτη χρονιά ύπαρξης της Αμερικάνικης λίγκας MLS. Είχε οδηγήσει μάλιστα την ομάδα του, την Tampa Bay Mutiny, στην πρωτιά της κανονικής σεζόν το 1996 όταν και κέρδισε τον τίτλο του Προπονητή της Χρονιάς. Ήταν γνωστός για τις αυστηρές μεθόδους του και την αφοσίωσή του στην δουλειά του. Η ζωή του ήταν το ποδόσφαιρο αλλά η ζωή του εκτός ποδοσφαίρου είχε σημαδευτεί από τον θάνατο της 19χρονης θετής του κόρης Νικόλ και ταλαντούχας ποδοσφαιρίστριας σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα.
Και ακριβώς τότε δέχεται την πρόταση να προπονήσει τη χειρότερη ομάδα του κόσμου.
Θα τον υποδεχτούν ως ήρωα και με τα γνωστά κολιέ από λουλούδια. Θα του ζητήσουν ελάχιστα: “Ας χάσουμε, αλλά ας βάλουμε γκολ. Ας χάσουμε αλλά να φάμε λιγότερα από 10” κλπ. Η ομάδα; Ένα παραμάζωμα ερασιτεχνών, με την ψυχολογία ανθρώπων που δεν έχουν γνωρίσει παρά μόνο την ήττα και που, κυριολεκτικά, δε βάζουν γκολ ούτε στην προπόνηση. Ανάμεσά τους ο γιος του προέδρου/εστιάτορα, ένας πανκ, ένας παίκτης με το παρατσούκλι “Σάμσουνγκ” λόγω μεγέθους και μία Fa’afafine. Στην πολυνησιακή κουλτούρα, εδώ και πολλούς αιώνες, τα φύλα είναι τέσσερα. Εκτός από τον άντρα και τη γυναίκα, υπάρχουν οι Fa’afafine και οι Fa’afatama. Δηλαδή άνθρωποι που γεννήθηκαν βιολογικά άντρες και γυναίκες αλλά “κουβαλούν και το γυναικείο και το αντρικό πνεύμα. Τη γυναικεία χάρη και την αντρική δύναμη“. Είναι απόλυτα αποδεκτό και αρκετά συνηθισμένο στην Α.Σ.. Σύμφωνα με τον Γουατίτι, στα απομονωμένα αυτά νησιά είχαν σημαντικότερα προβλήματα να αντιμετωπίσουν, όπως την εύρεση τροφής και την επιβίωση, και δεν τους έμενε χρόνος για να ασχοληθούν με το πώς ντύνεται κάποιος.
Όπως και να έχει, η ύπαρξη μιας τρανς ποδοσφαιρίστριας στην εθνική ομάδα της Α.Σ. δεν ήταν επινόηση του Τάικα Γουατίτι αλλά η απόλυτη αλήθεια. Η κεντρική αμυντικός Τζαιγιά Σαελούα, που δούλεψε και ως τεχνική σύμβουλος για τις ποδοσφαιρικές σκηνές της ταινίας, αναγνωρίστηκε από την ΦΙΦΑ ως η πρώτη τρανς που πήρε μέρος σε προκριματικά Παγκοσμίου Κυπέλλου. “Μπορεί να τρέχω σαν κορίτσι αλλά αυτό που ξέρω να κάνω είναι να παίζω ποδόσφαιρο.“. Και σίγουρα με κάποιο ταλέντο, όπως θα δούμε.
Πριν την πρώτη προπόνηση, προκαλεί τον Ρόνχεν να τη φωνάζει Τζαιγιά κι όχι Τζόνι, όπως έγραφε το διαβατήριό της. Εκείνος δε θα διστάσει στιγμή. Η εκδοχή της ταινίας ήταν εντελώς διαφορετική (τους δείχνει να τσακώνονται άσχημα) κι ήταν ένας από τους λόγους που ο Ρόνχεν τσατίστηκε με τον σκηνοθέτη. Η στάση του ήταν ξεκάθαρη και πιστή στην ολλανδική, φιλελεύθερη καταγωγή του: “Η Τζαιγιά ενσαρκώνει αυτό που πιστεύω ότι αντιπροσωπεύει η Αμερικανική Σαμόα: μια κουλτούρα και ένα περιβάλλον όπου όλα είναι αγνά και υγιή. Και το άθλημα παίζεται πραγματικά για τη χαρά και την αγάπη γι’ αυτό. Το φύλο, η φυλή δεν έχουν πραγματικά σημασία.”
H Τζαιγιά Σαελούα
Εξάλλου, όταν φτάνει στο νησί, έχει άλλα επείγοντα ζητήματα. Δεν έχει πρακτικά ούτε τηλεφωνική ούτε διαδικτυακή σύνδεση, οι ποδοσφαιριστές έχουν συνηθίσει να προπονούνται μάλλον σε χαλαρούς ρυθμούς -μια φορά την εβδομάδα- δεν τον αφήνουν να κάνει προπονήσεις τις Κυριακές γιατί είναι αμαρτία και ανακαλύπτει ότι η ζωή στο νησί σταματάει εντελώς κάθε απόγευμα: είναι η ώρα που οι κάτοικοι αφιερώνονται στην ενδοσκόπηση και την προσευχή. Ο Ρόνχεν θα παραδεχτεί ότι αυτό το αναπάντεχο διάλειμμα του επέτρεψε να εκφράσει το πένθος για την κόρη του και να το αντιμετωπίσει με θετικό τρόπο.
Αποφασίζει να βρει τον αποδιοπομπαίο τράγο, τον τερματοφύλακα του μοιραίου ματς και μάλιστα τον πείθει να ξαναπαίξει ποδόσφαιρο, όχι σε κονσόλα, κανονικό. Ο Σαλαπού λογικά, δεν ήθελε να ξαναβάλει γάντια μετά τα 31 γκολ αλλά τελικά θα εξελιχθεί σε στυλοβάτη της νέας ομάδας.
Ο Μάικλ Φασμπέντερ τα εξηγάει ωραία
Συνεχίζει με σκληρή δουλειά πάνω στην φυσική κατάσταση, τη διατροφή, την ψυχολογική προετοιμασία. Τα μαγευτικά μέρη μέσα στα οποία τα κάνει όλα αυτά ίσως κάνουν τη δουλειά του ευκολότερη. Αλλά θαύματα δεν γίνονται: “Παρέμειναν στο χειρότερο ποδοσφαιρικό επίπεδο που έχω δει“. Στην ταινία, ο ευφάνταστος Γουατίτι προσθέτει κάποιες δικές του πινελιές που θα θέλαμε να ήταν αληθινές: τον Ρόνχεν να εμπνέει τους παίκτες του με ιστορικές διηγήσεις από την προαιώνια αντιπαλότητα ανάμεσα στους Σαμοανούς και τους Τονγκανούς με χαϊλάιτ τον “Πόλεμο για τον Τόνο” (το ψάρι) του 1825, να τους εμψυχώνει με ατάκες του Αλ Πατσίνο από την ταινία “Αny given sunday” και να τον παίρνουν χαμπάρι, να τους διδάσκει καινοτόμες τακτικές όπως την άμυνα “Ο Λύκος και τα Τρία Γουρουνάκια” ή τον γυμναστή να τους προπονεί στο σύστημα “Χόλιγουντ” (προσποιείσαι τραυματισμό, πιάνεις το πόδι σου και πέφτεις σφαδάζοντας).
Πώς αλήθεια προετοιμάζεις την ομάδα μίας χώρας που δεν έχει γνωρίσει ποτέ τη νίκη ώστε επιτέλους να νικήσει; Το ζήτημα, μας λένε και οι πρωταγωνιστές και ο Γουατίτι που γνωρίζει από μέσα την πολυνησιακή κουλτούρα, είναι ευρύτερο, Ίσως, η λέξη “νίκη” να μην υπάρχει καν στο λεξιλόγιο των Σαμοανάων, όπως λέει χαριτολογώντας ο Ρόνχεν. Όχι από ηττοπάθεια αλλά επειδή αυτό που μετράει είναι η χαρά του παιχνιδιού και λιγότερο η επικράτηση, όχι ο ανταγωνισμός αλλά το αίσθημα χαράς ενός παιδιού που βγαίνει με μια μπάλα στον δρόμο να βρει τους φίλους του. Πώς πείθεις λοιπόν για τη σημασία της νίκης σε ένα σπορ ανθρώπους που το βλέπουν μόνο ως παιχνίδι; Ίσως αν τους πείσεις να παίξουν για την ελπίδα και για την γιορτή που θα ακολουθήσει. Και κάπως έτσι μάλλον έγινε.
Ο αγώνας με την Τόνγκα θα λήξει 2-1. Στην πραγματική ζωή, η ομάδα της Αμερικάνικης Σαμόα θα προηγηθεί 2-0 και η Τόνγκα απλώς θα μειώσει στα τελευταία λεπτά. Στην ταινία, για να έχει πιο πολύ σασπένς, η διακύμανση του σκορ θα είναι πιο δραματική και θα υπάρξουν πολλά απρόοπτα -δείτε την. Και στις δύο βερσιόν, η Τζαιγιά θα δώσει ασίστ και οι πανηγυρισμοί και η συγκίνηση θα είναι αντάξιοι των όσων προηγήθηκαν. Η πρώτη νίκη της χειρότερης ομάδας στον κόσμο είναι γεγονός -θα ακολουθήσει μία ισοπαλία με τις Νήσους Κουκ αλλά η ήττα από την κανονική Σαμόα θα οδηγήσει στον αποκλεισμό από το Μουντιάλ. Μικρό το κακό, η κατάρα έσπασε! Εξάλλου, θα πιάσουν την Τόνγκα πελάτισσα αφού θα την κερδίσουν με το ίδιο σκορ και για τα προκριματικά του 2018. Όσο για την θέση στην κατάταξη της ΦΙΦΑ; Η τελευταία θέση είναι πλέον παρελθόν -την κατέχει αυτή τη στιγμή το Σαν Μαρίνο- ενώ τους τελευταίους μήνες, με τρομερή επιτάχυνση η Αμερικάνικη ξεπέρασε την κανονική Σαμόα με εντυπωσιακό τρόπο.
Ξέρω τι σκέφτεστε για τη σημασία αυτής της, χμ, όχι και τόσο σημαντικής επιτυχίας, αλλά όπως είπε και ο Τάικα Γουαιτιτί με την αγάπη και την τρυφερότητα που εκφράζει σε κάθε ευκαιρία για την Πολυνησία: “Ήθελα να δείξω πως εμείς οι Πολυνήσοι είμαστε μεν γελοίοι αλλά και πως είμαστε και καταπληκτικοί και όμορφοι.“
